Byltingin byrjar á skiptiborðinu

Þessi grein birtist fyrst í Fréttablaðinu 8. desember 2021 sem hluti af 16 daga átaki gegn kynbundu ofbeldi.

Byltingin byrjar á skiptiborðinu

Umræður um ofbeldi geta verið erfiðar fyrir þau okkar sem ala upp eða vinna með börnum.

Okkur finnst tilhugsunin um að þau séu beitt ofbeldi eða beiti aðra ofbeldi hræðileg. Flest

viljum við gera allt sem í okkar valdi stendur til þess að vernda börnin okkar og passa að þau

viti að þau eigi sinn líkama sjálf. Þeirra líkami sé þeirra eigin til að nota og njóta og vera í,

hann sé ekki skrautmunur fyrir aðra að dást að eða til að notfæra sér fyrir sína eigin ánægju.

Þau hafi sín mörk og að þau mörk eigi aðrir að virða, rétt eins og þau eigi að virða mörk

annarra. Að sama skapi viljum við að ef þau hafi gert á hlut einhvers að þau viðurkenni að

þau hafi gengið of langt, geri sitt besta til að bæta fyrir það ásamt því að passa að brotið eigi

sér ekki stað aftur. Þau láti efsökunarbeiðnir eiga sig og reyni ekki að fría sig ábyrgð með því

að segja „en hann byrjaði!” eða „en ég vissi það ekkert!” heldur axli ábyrgð á sínum

gjörðum.

Til eru ýmsar leiðir til að aðstoða börn við að innbyrða þessa vitneskju. Hér skal tæpt á

nokkrum er varða ung börn.

Til að kenna barni að líkami þeirra sé ekki skrautmunur skulum við ekki koma fram við börn

eins og skrautmun. Höldum aðdáun okkar á því hvað þau séu fín og sæt í skefjum. Hemjum

okkur í að klæða þau í óþægilegar og ópraktískar múnderíngar bara af því að okkur finnst

það svo sætt. Stillum hárgreiðslum og skrauti sem eru börnunum ekki að skapi í hóf, þó það

sé myndataka og þó það sé veisla. Ræðum frekar við barn um hvað það er að gera heldur en

í hverju það er.

Til að kenna barni að þeirra líkami sé ekki fyrir aðra til að nota eða njóta skulum við ekki gera

það án þeirra vilja. Föðmum og kyssum börn ekki án þeirra samþykkis. Tökum þau ekki í

fangið eða á kjöltuna því að okkur langar svo mikið að knúsa þau ef barnið streitist á móti

eða sýnir á annan máta að það vilji þetta ekki. Sleppum öllu „ætlaru ekki að kyssa og knúsa

ömmu bless?” standi. Sjálfsagt er að spyrja eða bjóða faðminn en ef barnið snýr sér í hina

áttina þá segjum við „allt í lagi” og vinkum í staðinn.

Auðvitað þarf stundum að snerta börn án þeirra samþykkis. Það þarf að skipta um bleiur og

festa í bílstól og leiða yfir götu og fara til læknis. Þá er mikilvægt að útskýra fyrir barninu

hvað er verið að gera og af hverju. Í það minnsta þarf að láta það vita hvað er að fara að

gerast. „Ég er að taka þig upp núna og fara með þig inn á skiptiborð því ég ætla taka bleiuna.

Ég veit þig langar að halda áfram að kubba en ég verð að passa að líkaminn þinn sé hreinn

og öruggur.” Á þessu er hægt að byrja þegar barnið er nýfætt og með tímanum þegar

sjálfstæði þess og geta eykst getur barnið frekar stjórnað hver snertir það og hvenær.

Til að barn læri að aðrir eigi að virða þeirra mörk skulum við virða mörkin þeirra. Ef við erum

að kitla barn og það segir „hættu, stopp!” þá skulum við hætta og stoppa þó að barnið sé að

hlæja. Hlátur er ekki samþykki. Ef barninu finnst kitlið í raun gaman mun það biðja um

meira. Ef barnið var komið með nóg þá lærir það að það stjórnar því sem er gert við líkama

þess.

Til að barnið læri að virða mörk annarra skulum við halda þeim mörkum sem við höfum sjálf.

Stundum eru þarfir barns miklar, eins og þegar veikt barn vill hanga í fangi allan daginn, en

reynum þó eftir bestu getu að halda okkar eigin mörkum. Förum ein á klósettið þó að barnið

vilji koma með, svo lengi sem það er öruggt frammi, ef það er það sem við viljum og þurfum

á að halda. Klárum að borða matinn okkar þó að barnið vilji lesa. Sýnum því skilning þegar

barnið er ósátt við mörkin sem við setjum, án þess að gefa eftir eða reiðast. „Oh, ég sé að þú

vilt að ég hætti að borða núna og komi að lesa! Það getur verið erfitt að bíða. Ég ætla að

klára matinn minn og svo skal ég lesa með þér.” Hjálpum börnunum að lesa í og virða mörk

annarra. „Mér sýnist litli bróðir ekki vilja knús núna, sérðu, hann er að snúa sér í burtu.” „Ég

ætla ekki að leyfa þér að lemja Siggu. Ég ætla að stoppa höndina þína núna svo að við séum

öll örugg.”

Til að börn læri að axla ábyrgð á gjörðum sínum og geti einlæglega beðist afsökunar skulum

við axla ábyrgð þegar við göngum of langt án þess að snúa því upp á barnið. „Fyrirgefðu að

ég öskraði á þig. Ég á ekki að missa svona stjórn á mér. Ég ætla að vanda mig betur næst.”

Svo skulum við skoða hvað í aðstæðunum varð til þess að við létum svona og finna hvað við

þurfum að gera til að geta í raun vandað okkur betur næst. Kannski þurfum við að sofa

meira, minnka álag eða ræða við fagaðila.

Saman getum við stuðlað að því að næstu kynslóðir þekki betur inn á sínar þarfir og séu

færari í samskiptum. Byltingin byrjar á skiptiborðinu.